دیالیز چیست؟

دیالیز چیست؟
کلیه ها مسئول تصفیه کردن مواد زائد از خون هستند. دیالیز عملیاتی است که جایگزینی برای بسیاری از وظائف و مسئولیت های طبیعی کلیه ها می باشد. دیالیز به افراد این امکان را می دهد، با اینکه دیگر کلیه هایشان به خوبی کار نمی کند، بتوانند زندگی خوب و مفیدی را بگذرانند.
چه زمان بیماران به دیالیز نیاز پیدا می کنند؟

بیماران معمولاً زمانیکه مواد زائدبدنشان آنقدر زیاد می شود که به خاطر آن ناراحتی در بدنشان ایجاد میگردد، نیاز به انجام دیالیز پیدا می کنند. سطح مواد زائد معمولاً کم کم در بدن افزایش می یابد. پزشکان مواد شیمیایی مختلفی را در خون اندازه گیری می کنند تا ببینند چه زمان دیالیز برای بیمار لازم می شود. دو مورد از مهمترین مواد شیمیایی موجود در خون که برای این مورد اندازه گیری می شوند، کراتینین و اوره خون است. وقتی مقدار این دو ماده در خون بالا می رود، نشاندهنده این است که توانایی کلیه ها برای تصفیه بدن از مواد زائد پایین آمده است.
انواع دیالیز :

۱- دیالیز خونی ۲- دیالیزصفاقی

در دیالیز خونی یا همودیالیز برای خارج کردن مواد زائد و آب اضافی از بدن به وسیله دستگاه همودیالیز از یک نوع فیلتر خاص استفاده می کنند.
در دیالیز صفاقی از مایعی که با یک لوله پلاستیکی در حفره شکم بیمار قرار داده می شود، مواد زائد و آب اضافی از بدن خارج می شود.
بیمار طی دیالیز چه می کند؟

درمان همودیالیز در واحد همودیالیز صورت می گیرد. واحد همودیالیز یک ساختمان خاص است که با دستگاه هایی تجهیزشدهاست که درمان دیالیز را انجام می دهند. بیماران باید معمولاً سه بار در هفته به واحد دیالیز مراجعه کنند. برای مثال، شنبه/دوشنبه/چهارشنبه یا یکشنبه/سه شنبه/پنجشنبه. هر جلسه همودیالیز حدود ۲ تا ۴ ساعت طول می کشد.در دیالیز صفاقی لازم است که بیمار نقش فعالتری را در درمان خود داشته باشد. یکی از مهمترین مسائل مسئولیت بیمار برای حفظ استریلیتی است تا از عفونت جلوگیری شود.در این عملیات، بیمار ابتدا خود را وزن می کند تا مایع مناسب انتخاب شود آنگاه بیمار ماسکی زده و محل لوله را تمیز میکند. اجازه داده شده مایعی که درحفره پریتوئن بوده خارج شود و یک محلول جدید را مرتبط می کند که به داخل حفره پریتوئن فرستاده شود. این عملیات معمولاً ۳۰ دقیقه زمان می برد .
مزایای انواع مختلف دیالیز

هر دو نوع دیالیز مزایا و معایبی دارندکه برحسب شیوه زندگی، سیستم حمایتی، و میزان مسئولیت پذیری بیمار تصمیم گیری میشود. هر بیمار باید از دیدگاه خود به این دو نوع روش درمانی نگاه کند.دربیمارانی که رگ مناسب برای ایجاد فیستول شریانی وریدی دارند معمولا دیالیز خونی بهتر است . برای بسیاری از بیماران، یکی از مهمترین مزیت های همودیالیز این است که هیچ مشارکتی در درمان ندارند. تنها کاری که باید بکنند این است که تا بیمارستان یا کلینیک مخصوص دیالیز بروند. برای آندسته از بیمارانی که درمان های مستقل تری را ترجیح می دهند، دیالیز صفاقی برنامه تغییرپذیرتری دارد و می تواند در خانه هم انجام گیرد. اما هنوز هم باید روزانه ساعتی را صرف عملیات دیالیز کند.مهمترین مشکل دیالیز صفاقی احتمال عفونت است. بیمار یک لوله پلاستیکی دارد که از حفره پریتوئن به خارج بدن می رود و این می تواند احتمال وارد شدن باکتری را به بدن افزایش دهد.
روش همودیالیز

همودیالیز شایع‌ترین روش درمان جایگزین کلیه در بیماران کلیوی است. در این روش خونی که از یک مسیر عروقی ثابت یا موقتی بدست می‌آید با سرعت ۳۰۰ میلی لیتر در دقیقه یا بیشتر به درون مویرگهایی که از غشاهای نیمه مصنوعی ساخته شده‌اند، پمپ می‌گردد. در سمت مقابل، مایع دیالیز که حاوی کلراید سدیم، بی‌کربنات و غلظتهای مختلفی از پتاسیم است، حرکت می‌کند.
دیالیز صفاقی یکی از شیوه‌های درمان جایگزینی کلیه‌است که تقریباً از دو دهه پیش رواج فزاینده‌ای یافته‌است که اساسا به دلیل سهولت و مناسب بودن و قیمت پایین آن است. در دیالیز صفاقی، انتقال آب و مواد حل شونده از خلال غشا که دو کمپارتمان حاوی مایع را از هم جدا می‌کند، انجام می‌شود. این دو کمپارتمان عبارت‌اند از: خون موجود در کاپیلرهای صفاقی که در نارسایی کلیه حاوی مقادیر بیشتری اوره، کراتینین، پتاسیم و… است و محلول دیالیز در حفره صفاقی که بطور معمول حاوی سدیم، کلر استات و لاکتات است که با غلظت بالای گلوکز هیپراسمولار شده‌است. غشای صفاق به عنوان یک صافی عمل می‌کند، واقعا یک غشا هتروژن، نیمه تراوا و حاوی سوراخها در اندازه‌های مختلف است که آناتومی و فیزیولوژی پیچیده‌ای دارد. جریانهای انتقالی در انجام جایگزینی انتشار: مواد حل شونده اورمیک و پتاسیم بر اساس شیب غلظت از مویرگهای خون صفاق به محلول دیالیز صفاقی منتشر می‌شوند در حالیکه گلوکز، لاکتات در مقیاس کمتر، کلسیم در مسیری معکوس از محلول دیالیز وارد خون می‌شوند. اولترا فیلتراسیون: بطور هم‌زمان هیپراسمولار بودن نسبی محلول دیالیز صفاقی موجب اولترافیلتراسیون آب و همراهآن مواد حل شونده در آب از غشا می‌شود.

مشکلات اختصاصی در بیماران دیالیزی

افسردگی

افسردگی شایع‌ترین شکایت روانی در بیمارن دیالیزی است که پاسخی به واقعیت، ترس یا فقدانی موهوم است. تظاهرات آن شامل خلق افسرده پایدار، تصور و نگرشی ضعیف از خود و احساس ناامیدی است. افسردگی مهم‌ترین مشکل روانی است که در صورت عدم شناسایی یا درمان می‌تواند منجر به قطع دیالیز شود.
سوء تغذیه

سوء تغذیه یک مساله نسبتاً رایج در بیمارانی است که به مدت طولانی دیالیز می‌شوند و تقریباً ۳/۱ بیماران همودیالیزی و دیالیز صفاقی دچار آن هستند. سوء تغذیه می‌تواند ناشی از دریافت غذای کم، افزایش از دست دادن پروتئین باشد. آثار سو تغذیه زیاد است و شامل افزایش مرگ و میر و دفعات بستری در بیمارستان، خستگی و بازتوانی ضعیف است.
افزایش فشار خون

افزایش فشار خون به عنوان علت اصلی بستری و مرگ و میر بیمارن دیالیزی در نظر گرفته می‌شود. تخمین ما از خطر بیماری قلبی عروقی همراه با افزایش فشار خون شریانی در جمعیت دیالیزی بر اساس مطالعات طولانی مدت محدودی استوار است.از عوارض دیگر موجود در بیماران دیالیز می‌توان به اختلالات خونی، اختلالات آندوکرین، بیماری استخوان و … اشاره کرد.
حذف مواد زائد توسط دیالیز خانه تكاني در بدن

فيلتري به نام دیالیز

مهم‌ترين وظيفه كليه‌ها برداشت مواد زائد از خون و بازگرداندن خون تصفيه شده به بدن است . هر دقيقه حدود يك ليتر خون از طريق سرخرگ كليوي وارد كليه‌ها مي‌شود. پس از اينكه خون تصفيه شد خون تصفيه شده از طريق سياهرگ‌هاي كليوي به بدن باز مي‌گردد. كليه‌ها آب بدن را تنظيم مي‌كنند، مواد زائد را برداشت مي‌كنند هورمون مي سازند. وقتي فعاليت كليه ها %۱۵ حالت نرمال آن شد فرد نياز به عمل دياليز جهت فيلتر كردن خون از تركيبات اضافي را دارد.دياليز در مبتلايان به نارسايي حاد كليه وقتي سطح نيتروژن- اوره‌ ‌سرم(SUN) آن‌ها به ۱۰۰ – ۷۰ ميلي گرم در دسي‌ليتر مي‌رسد يا هنگامي كه كليرانس كراتينين آن‌ها به كمتر از ۲۰ – ۱۵ ميلي‌ليتر در دقيقه كاهش مي‌يابد، شروع مي‌شود.متاسفانه دياليز فقط مي تواند جايگزين دو وظيفه اول كليه شود و قادر به توليد و آزاد كردن هورمون‌ها نيست. واژه دياليز(dialyze) به معناي تجزيه كردن و تفرق اتصال است. دياليز يعني تصفيه كردن خون از راه مكانيكي؛ فرايندي است كه در آن محصولات زائد و آب‌هاي اضافي طي چرخش خون از يك فيلتر مصنوعي از بدن خارج مي شوند و خون تميز دوباره به بدن بازگردانده مي شود. با توجه به نياز مبرم نقاطمختلف كشور به بخش دياليز ، راه‌اندازي اين بخش از اهميت خاصي برخوردار است . با توجه به نياز بيماران دياليزي به بخش‌هاي خدمات آزمايشگاه ،‌ ‌بانك خون ، راديولوژي ، بخش نفرولوژي ، واحد تغذيه و مددكاري لازم است اين بخش در‌ ‌بيمارستاني تاسيس شود كه داراي بخش‌هاي مذكور باشد . از طرف ديگر سهل الوصول بودن‌ ‌مكان قرارگيري اين بخش نيز داراي اهميت خاصي است.كليه ها مسئول فيلتر كردن و در واقع تصفيه كردن مواد زائد از خون هستند. دياليز عملياتي است كه جايگزيني براي بسياري از وظايف و مسئوليت‌ ‌هاي طبيعي كليه ها است. كليه ها دو عضوي هستند كه در هر دو طرف پشت حفره شكم‌ ‌قرار گرفته اند. دياليز به افراد اين امكان را مي دهد، با اين كه ديگر كليه هايشان به خوبي كار نمي كند، بتوانند زندگي خوب و مفيدي را بگذرانند. دياليز‌ ‌با انجام عملكردهاي كليه هاي از كار افتاده، به بدن كمك مي كند. كليه ها نقش‌هاي مختلفي در بدن دارند. يكي از وظايف مهم و اصلي كليه ها، تنظيم توازن آب بدن است‌. ‌ اين‌كار را با تنظيم مقدار ادرار كه به طور روزانه از بدن خارج مي شود، انجام مي دهند. در روزهاي گرم، بدن بيشتر عرق مي كند. درنتيجه، آب كمتري بايد از كليه ها‌ ‌دفع شود. در روزهاي سرد نيز كه بدن كمتر عرق مي كند، براي حفظ توازن مناسب در بدن،‌ ‌خروج ادرار بايد بيشتر باشد و اين وظيفه كليه است كه كار تنظيم مايعات بدن را توسط‌ ‌خروج ادرار انجام دهند‌. ‌يكي ديگر از وظائف اصلي كليه ها خارج كردن‌ ‌مواد زائدي است كه بدن در طول روز توليد مي كند. در عملكردهاي مختلف بدن، سلول ها انرژي مصرف مي كنند. عملكرد سلول ها مواد زائدي توليد مي كند كه بايد از بدن بيرون‌ ‌روند. وقتي اين مواد زائد به اندازه كافي از بدن دفع نشوند، در بدن جمع مي شوند‌. ‌بالا رفتن ميزان اين مواد زائد در بدن، آزوتميا نام دارد كه با آزمايش خون سنجيده‌ ‌مي شود. وقتي مواد زائد در بدن جمع مي شوند، وضعيت بدي در بدن ايجاد مي شود كه اورمي يا اوره خوني ناميده مي‌شود.
زمان انجام دیالیز

بيماران معمولا زماني‌كه مواد زائد بدنشان آنقدر زياد مي شود كه‌ ‌به خاطر آن ناراحتي در بدنشان ايجاد مي شود، نياز به انجام دياليز پيدا مي كنند‌. ‌سطح مواد زائد معمولا كم كم در بدن افزايش مي يابد. پزشكان مواد شيميايي مختلفي را در خون اندازه‌‌گيري مي كنند تا ببينند چه زمان دياليز براي بيمار لازم مي شود. دو‌ ‌مورد از مهم‌ترين مواد شيميايي موجود در خون كه براي اين مورد اندازه گيري مي شوند، ‌ ‌كراتينين و نيتروژن اوره خون است. وقتي مقدار اين دو ماده در خون بالا مي رود، ‌ ‌نشان‌دهنده اين است كه توانايي كليه ها براي تصفيه بدن از مواد زائد پايين آمده است. پزشكان براي سنجش سطح عملكرد و فعاليت كليه ها از آزمايش ادرار، تصفيه‌ ‌كراتينين، استفاده مي كنند. بيمار ادرار را در ظرفي مخصوص براي يك روز كامل نگهداري مي كند. مواد زائد موجود در ادرار و خون با اندازه گيري مقدار كراتينين، سنجيده مي‌ ‌شوند. با مقايسه سطح اين ماده در خون و ادرار، پزشك تشخيص مي هد كه كليه ها كار مي‌ ‌كنند يا خير. نتيجه اين عمل تصفيه كراتينين ناميده مي شود. معمولا وقتي آزمايش تصفيه كراتينين تا‌ ۱۰-۱۲cc/minute پايين مي آيد، بيمار به دياليز نياز دارد‌. ‌پزشك از شاخص هاي ديگري نيز براي تعيين وضعيت بيمار استفاده مي كند تا‌ ‌درمورد نياز او به دياليز تصميم بگيرد. اگر بيمار ناتواني عمده اي در استخراج مواد‌ ‌زائد از بدن داشته باشد، يا اگر دچار بيماري هاي قلبي، ريه، معده و از اين قبيل‌ ‌بود، يا با حس چشايي يا حس در پاهاي خود مشكل داشت، باوجود اين‌كه ممكن است تصفيه‌ ‌كراتينين تا آن ميزان كه گفته شد پايين نيامده باشد، باز هم دياليز توصيه مي شود‌.